O Ιάκωβος Δημητρίου, υποψήφιος διδάκτωρ του Τμήματος Βιολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος της Ελληνικής Ζωολογικής Εταιρείας, στο πλαίσιο της σύνταξης του Κόκκινου Καταλόγου από τον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής, αξιολόγησε 109 είδη μυρμηγκιών.
- Ποια είναι η εμπειρία σας μέχρι στιγμής από τη διαδικασία αξιολόγησης; Σε τι έχει συνεισφέρει η συνεργασία με τη Διεθνή Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN); Πώς έχετε ωφεληθεί από τη συνεργασία;
Με τους δρα Χρήστο Γεωργιάδη και δρα Άγγελο Τσίκα έχουμε αναλάβει την αξιολόγηση συνολικά περίπου 300 ειδών μυρμηγκιών που απαντώνται στον ελλαδικό χώρο. Η διαδικασία αυτή είναι αρκετά χρονοβόρα, καθώς απαιτεί τη συγκέντρωση όλης της διαθέσιμης επιστημονικής γνώσης για κάθε είδος, αλλά το αποτέλεσμα είναι ενθαρρυντικό! Αρχικά, έχει οδηγήσει σε μια χαρτογράφηση της ελληνικής μυρμηγκοπανίδας, της παρουσίας μυρμηγκιών σε προστατευόμενες περιοχές, την αξιολόγηση των απειλών που αντιμετωπίζουν αλλά και την αποσαφήνιση αναγκών και κενών γνώσης σε ταξινομικό, οικολογικό και επίπεδο διαχείρισης.
Η συνεργασία με τη Διεθνή Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN) μού έχει προσφέρει τόσο μια βαθύτερη γνώση γύρω από τη μυρμηγκοπανίδα της Ελλάδας, την προστασία και τη διατήρηση των ειδών, όσο και μια ευκαιρία συνεργασίας με επιφανείς μυρμηγκολόγους. Το έργο της χαρτογράφησης και αξιολόγησης θα οδηγήσει σε μια βαθύτερη κατανόηση και μελέτη της οικολογίας και της προστασίας των ελληνικών μυρμηγκιών αλλά και στη συνέχιση της επιστημονικής έρευνας, μέρος της οποίας αποτελεί και η διδακτορική μου διατριβή στην ταξινομική, διαχείριση και νησιωτική βιογεωγραφία των μυρμηγκιών Ελλάδας και Κύπρου.
- Σε τι κατάσταση βρίσκονται τα είδη που αξιολογήσατε; Ποιοι είναι οι βασικοί παράγοντες που τα απειλούν; Ποια η σημασία του είδους για τη βιοποικιλότητα;
Περισσότερα από τα μισά είδη τα οποία αξιολόγησα (55%) είναι ελαχίστου ενδιαφέροντος (LC). Για τα υπόλοιπα (43%) οι πληροφορίες που διαθέτουμε για την ταξινομική και την οικολογία τους δεν είναι επαρκείς ώστε να μπορούν να αξιολογηθούν σύμφωνα με τα κριτήρια της IUCN (DD). Ωστόσο, δύο ενδημικά είδη φαίνεται να απειλούνται με εξαφάνιση και αξιολογήθηκαν ως τρωτά (VU). Η κύρια απειλή που αντιμετωπίζουν φαίνεται να είναι οι πυρκαγιές, οι οποίες υποβαθμίζουν την ποιότητα του ενδιαιτήματος και τους χώρους φωλεασμού τους.
Οι γνώσεις μας γύρω από την οικολογία των μυρμηγκιών της Ελλάδας είναι για πολλά είδη περιορισμένες. Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι τα μυρμήγκια αποτελούν σημαντικούς «οικοσυστημικούς μηχανικούς». Με τη μετακίνησή τους μεταξύ βαθύτερων και ρηχότερων στρωμάτων του εδάφους, βοηθούν στη μετακίνηση θρυμμάτων και οργανικής ύλης. Η επακόλουθη αποσύνθεσή τους από βακτήρια και μύκητες εμπλουτίζει το έδαφος με θρεπτικά συστατικά. Επιπρόσθετα, οι μυρμηγκοφωλιές αυξάνουν το πορώδες του εδάφους, βοηθώντας τη μεταφορά νερού και οξυγόνου σε βαθύτερα στρώματα του εδάφους ώστε να είναι προσβάσιμα στις ρίζες των φυτών και άλλα εδαφόβια ασπόνδυλα. Επιπλέον, τα μυρμήγκια δρουν ως επικονιαστές (μέχρι έναν περιορισμένο βαθμό) και βοηθούν στη διασπορά σπερμάτων φυτών. Τέλος, αποτελούν αναπόσπαστους κρίκους τροφικών πλεγμάτων ως τροφή ή θηρευτές άλλων ειδών. Συνεπώς, η μελέτη και προστασία τους είναι απαραίτητη.
- Ποια η σημασία της επικαιροποίησης του Κόκκινου Καταλόγου;
Ο ρυθμός εξαφάνισης ειδών που παρατηρούμε σήμερα εκτιμάται ότι είναι περίπου 1.000 έως 10.000 φορές μεγαλύτερος από προηγούμενους φυσικούς ρυθμούς εξαφάνισης. Κύριος υπαίτιος είναι ο άνθρωπος με τη μεταβολή και κατακερματισμό των ενδιαιτημάτων ειδών, την εισαγωγή ξενικών εισβλητικών ειδών, τη μόλυνση του νερού, του αέρα και του εδάφους, την υπερεκμετάλλευση φυσικών πόρων αλλά και τη δραστηριότητά του που επιφέρει την κλιματική αλλαγή.
Η εξαφάνιση ειδών είναι γεγονός και η εκτίμηση του κινδύνου εξαφάνισης κάθε είδους απαραίτητη για τη διασφάλιση της επιβίωσής του. Με την επικαιροποίηση του Κόκκινου Καταλόγου μάς δίνεται η ευκαιρία να αξιολογήσουμε την κατάσταση των ειδών, τις απειλές που αντιμετωπίζουν και να χαράξουμε την πορεία της μελλοντικής προστασίας και διατήρησης των ειδών της Ελλάδας. Οι αξιολογήσεις αυτές μπορούν να καθοδηγήσουν τη μελλοντική έρευνα καλύπτοντας τα υπάρχοντα κενά για ανεπαρκώς γνωστά είδη (DD) αλλά και να οδηγήσουν σε άμεσες δράσεις για την προστασία ειδών που εντάσσονται στις υψηλότερες κατηγορίες κινδύνου.
